Nieodrobiona lekcja oświecenia. Aktualizacje tradycji oświeceniowych w publicystyce polskiej w latach 1944-2000

„Jerzy Snopek w książce Oświecenie. Szkic do portretu epoki z 1999 roku pisał: „W ostatnim półwieczu o definicję Oświecenia kuszą się często filozofowie i publicyści, próbujący określić rolę jego dziedzictwa w kulturze współczesnej”. Nierzadko starania te okazywały się na tyle kontrowersyjne, że prowadziły do wielotygodniowych debat prasowych, w których dyskutanci podejmowali już istniejące lub wytwarzali nowe strategie aktualizowania tradycji polskiego wieku świateł. Powstające w ten sposób w latach 1944-2000 mniej lub bardziej zideologizowane wersje tradycji oświeceniowych wymagają pogłębionej analizy oraz podjęcia próby odpowiedzi na pytania: co takiego tkwi w polskim oświeceniu, że formacja ta staje się przedmiotem aktualizacji publicystycznych? oraz jakie są źródła uproszczonego obrazu formacji polskiego wieku świateł we współczesnej kulturze polskiej? (…)

Jako że publicystyka historyczna ex definifione ukierunkowana jest na oddziaływanie na odbiorców, w kręgu zainteresowania niniejszej pracy pozostawała w różnym stopniu zideologizowana recepcja tradycji oświeceniowych – ich aktualizowanie – na łamach prasy społeczno-kulturalnej. Stąd mowa również o strategiach aktualizacji tradycji oświecenowych. Posługuję się tym pojęciem po to, by wydobyć celowość badanych praktyk społecznych oraz podkreślić ich immanentną funkcję narzucania czytelnikom określonego sposobu odczytywania tekstu. Cechy te – celowość oraz arbitralność narzucanych opinii – dominują w publicystyce lat 1944-2000. (…)

Przedstawione zostały te aktualizacje tradycji oświeceniowych, które wzbudziły – ważne z punktu widzenia dynamiki dwudziestowiecznej recepcji kultury osiemnastowiecznej – poruszenie, oddźwięk, reakcję wśród innych uczestników ówczesnego życia społeczno-kulturalnego.”

Ze Wstępu Oświecenie a publicystyka Autorki

SPIS TREŚCI:

I. Oświecenie a publicystyka

1. Dwudziestowieczne dialogi z tradycją oświeceniową
2. Tradycja a współczesność
3. Źródła. Założenia badawcze

II. Ku rewolucji (1944-1949)

1. Sztandary 1791 i 1794 roku
2. Wzorce działań politycznych
3. Poezja a ideologia

III. Socrealistyczny konstrukt oświecenia (1950-1959)

1. Projektowanie polskiego wieku świateł
2. „Czerwone nici” osiemnastego stulecia

IV. Agonia Rzeczpospolitej (1960-1969)

1. Jakobińskie epicentrum tradycji
2. Problem upadku Rzeczpospolitej
3. Reformy a rosyjska kolonizacja

V. Lekcja samoświadomości (1970-1979)

1. Schyłek oświecenia. W stronę indywidualizmu
2. Komisja Edukacji Narodowej. Między państwem a Kościołem
3. Wspólne dziedzictwo
4. Oświata istotą polskości

VI. Testament oświecenia (1980-1989)

1. „Dwie splecione tradycje” – 1 i 3 maja
2. Problem suwerenności państwa
3. Etyka patriotyczna. Ocena ostatniego władcy
4. Klasycyzm, czyli życie w słowie

VII.  Notatki po oświeceniu (1990-2000)

1. Arcana oświecenia. Projekt radykalny
2. Socrealizm a rebours
3. Publicyści, badacze, eseiści, popularyzatorzy – ideolodzy

VIII. Aneks

Materiały źródłowe

Bibliografia przedmiotowa

Indeks osób