Dobra ziemskie Radzyń. Historia majątku od XVII do XX wieku

Celem niniejszej publikacji jest przybliżenie historii dóbr radzyńskich, jednego z większych majątków w powiecie, ale również miejsca pracy i rodzinnego „domu” kilku pokoleń mieszkańców miasta i poszczególnych wiosek na przestrzeni XVIII, XIX i XX w. Historia dóbr jest tu również pretekstem do ukazania postaci ich właścicieli. Rekonstrukcja biografii Stanisława Antoniego Szczuki, Marianny i Eustachego Potockich, ich synów: Kajetana, Stanisława Kostki, Jana Nepomucena Eryka, księżny Anny z Zamoyskich Sapieżyny, jej córki Anny, żony księcia Adama Jerzego Czartoryskiego oraz Antoniego, Stanisława Floriana, Zofii i Bronisława Szlubowskich, to niejednokrotnie przyczynek do biografistyki ziemiaństwa.

Podjęte zagadnienie nie było dotąd przedmiotem całościowych opracowań. Niniejsza rozprawa jako pierwsza stara się ukazać powstanie i historię dóbr Radzyń, ustalając jednocześnie przebieg ich własności od początku aż do likwidacji w myśl dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 1944 r. Opowieść wiedzie więc od czasów ukształtowania włości, poprzez ich rozkwit w dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej, a następnie trudne lata towarzyszące jej upadkowi i odbudowę po zniszczeniach I wojny światowej oraz rozwój już w wolnej Polsce.

Temat pracy ujęto w pięciu rozdziałach. Rozdział pierwszy – wprowadzający - przedstawia genezę powstania dóbr. Drugi z rozdziałów przybliża postaci właścicieli majątku. W części tej znalazły się również fakty związane z ich działalnością publiczną. Rozdział trzeci przybliża rozwój terytorialny majątku i zmiany, jakie zachodziły w jego granicach od czasów Stanisława Antoniego Szczuki aż do likwidacji w 1944 r. Można tu także znaleźć informacje dotyczące miasta, poszczególnych wiosek, folwarków oraz ich mieszkańców. Kolejny rozdział – czwarty - poświęcony został gospodarce w dobrach radzyńskich. Omówiono tu zagadnienia związane z prowadzoną w majątku produkcją roślinną, hodowlaną i leśną, a także z rozwojem przemysłu. Przybliżono również sposób zarządzania majątkiem i ludzi, którzy tu pracowali. W rozdziale piątym - ostatnim - starano się natomiast przedstawić dobra w dobie reform, od ukazów carskich wprowadzających uwłaszczenie włościan w XIX w. po reformy rolne w okresie międzywojennym. Tę część rozważań zamknął podrozdział przedstawiający kres dóbr w wyniku dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.

Wydanie pracy było możliwe dzięki finansowemu wsparciu Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.