W poszukiwaniu moralnego charakteru

Współczesna etyka cnót to jedna z obecnie najbardziej rozpoznawalnych teorii etycznych. Przełom poprzedniego i obecnego stulecia jest z jednej strony okresem jej szczytowego rozwoju, z drugiej najostrzejszej krytyki. W tym czasie ukazało się i nadal ukazuje najwięcej publikacji stanowiących jej nowe ujęcia, które choć nawiązują do Arystotelesowskiej etyki, to stanowią odrębne projekty, rozwijane w duchu współczesnej filozofii. O znaczeniu współczesnej etyki cnót świadczą jej niezliczone praktyczne aplikacje w obrębie niemal wszystkich etyk stosowanych (m.in. etyki społecznej, politycznej, etyki wychowania, etyki biznesu, bioetyki, etyk zawodowych). Nie bez znaczenia jest także upowszechnienie się języka aretologicznego nie tylko w akademickich debatach etycznych, ale także w środkach masowego przekazu.

Jednocześnie z osiągnięciem ważnej pozycji pośród teorii etycznych współczesna etyka cnót została poddana bardzo ostrej krytyce. Zakwestionowana została psychologia moralności, na której ufundowano koncepcję cnoty etycznej, rozumianej jako trwała i nabyta dyspozycja do moralnie dobrego działania. Autorami tej krytyki są sytuacjoniści – etycy zainspirowani wynikami eksperymentów przeprowadzonych przez psychologów społecznych, którzy wykazali poważne znaczenie wpływu czynników społecznych na sposób ludzkiego zachowania, podważając tym samym znaczenie czynników osobowościowych. Sytuacjoniści poszli krok dalej kwestionując istnienie globalnie rozumianych cech i dyspozycji charakteru, czyli takich które przejawiałyby się stałym i spójnym zachowaniem. Przykładem takich dyspozycji miałaby być etyczne cnoty, których kultywowanie zaleca etyka cnót. Sytuacjoniści  – Gilbert Harman, John Doris, Maria Merritt, Peter Vranas – zarzucają etyce cnót, najogólniej mówiąc, empiryczną nieadekwatność, tj. brak jakiegokolwiek potwierdzenia w wynikach najnowszych badań psychologicznych.

Sytuacjonistyczna krytyka stała się poważnym wyzwaniem dla etyków cnót. Próbują oni na różne sposoby bronić swego podejścia. Zostali w pewnym sensie przymuszeni do zapoznania się z najnowszymi badaniami (szczególnie eksperymentalnymi), przeprowadzanymi w ramach psychologii społecznej i kognitywnej oraz ich metodologią. Wielu z nich zainspirowało to do prowadzenia interdyscyplinarnych dociekań w większych grupach badawczych. Część z nich na nowo analizuje eksperymentalne dane, podważając wnioski wyprowadzone przez sytuacjonistów, lub sięga do innych badań, które mogą wspierać tezy o istnieniu i doskonaleniu moralnego charakteru. Inni bronią teorii cnoty, objaśniając lub redefiniując pojęcie cnoty etycznej. Strategii jest wiele, a dyskusja wciąż jest bardzo ożywiona. Niniejszy tom zawiera artykuły, które stanowią ważne głosy w tej dyskusji. Wszystkie (z jednym wyjątkiem) nie były dotąd nigdzie publikowane.