Kolosy. Wielkie rzeźby figuralne - od antyku po współczesność

Od powstania pierwszych kolosalnych rzeźb figuralnych – a więc od czasów prehistorycznych – obiekty te, dominując nad otoczeniem, fascynowały nie tylko wielkością, przekraczającą wysokość człowieka. Początkowo były częścią kultu, odzwierciedlały też prestiż grup społecznych i rangę twórców, lecz z upływem czasu stawały się jedynie historycznymi pomnikami.

Dzięki licznym opracowaniom monograficznym poświęconym zarówno wielkim rzeźbom, jak i wiążącym się z nimi obiektom architektonicznym i założeniom urbanistyczno-krajobrazowym, można było pokusić się o próbę przedstawienia panoramy pasjonującego zjawiska kolosalnych rzeźb. Słowo „kolos” pochodzi z klasycznej greki, w której kolossós oznaczało rzeźbę ponadnaturalnej wielkości, natomiast blisko brzmiące słowo kolos określało „tylną część ciała”.

Ograniczenie zainteresowania do kolosalnych i nadzwyczaj wielkich rzeźb stworzyło możliwość wnikliwej ich analizy w kontekście historycznym, przestrzennym i kulturowym, co zaowocowało w książce przeglądem dzieł charakterystycznych dla prawie wszystkich kręgów kulturowych i etapów cywilizacyjnych światowej ekumeny.

Praca obejmująca tak szeroki zakres, przy ambicji przytoczenia największej liczby znaczących dzieł, nieuchronnie prowadzi do znacznego ograniczenia informacji o nich. Jest to dylemat charakteryzujący wiele opracowań tego typu: rozszerzać zakres czy pogłębić analizę. Dotyczy to także tego opracowania. Konsekwencją przyjęcia w nim maksymalnego zasięgu chronologicznego (od paleolitu górnego do współczesności) i geograficznego (cała ekumena) była redukcja liczby omawianych dzieł do wyjątkowych i reprezentatywnych, co umożliwić miało niezbędną analizę ich kulturowych uwarunkowań, z naciskiem na z reguły skomplikowane rozwiązania techniczne i konstrukcyjne, jakie nastręczała ich ponadnaturalna wielkość. Chociaż to ona była wyróżnikiem, to niemniej istotne były treści programowe, jakie miały one upamiętniać, co zawierały zarówno formy uwiecznionych postaci, jak i towarzyszących im atrybutów.

Z upływem czasu zmieniające się uwarunkowania ich percepcji powodują radykalną przemianę ich funkcji. Początkowy obiekt kultowy czy komunikat polityczny przekształca się w dokument historyczny i źródło badań nad przeszłością. Kolosy mające urągać upływowi czasu stały się dramatycznymi świadkami przemijania, uświadamiając nieuchronność zmian i pogrążania się w zapomnienie – i to mimo tak heroicznych wysiłków twórczych, których niegdyś były efektem.

Jedynie dzięki sile wyobraźni i historycznym źródłom kolosy wynurzają się z ciemności zapomnienia, przywracając też głos twórcom i fundatorom. Na przekór incydentalnym zniszczeniom, aktom wandalizmu i celowej destrukcji kolosy – dzięki swej patetycznej funkcji zatrzymania upływu czasu – nadal wywołują estetyczne wzruszenia, w tym nostalgię za takimi, jakich miały być źródłem w czasach swej świetności.

Poza charakterystyką formy i rekonstrukcją założeń w monografii zanalizowano symbolikę kolosalnych rzeźb oraz treści, jakie z nimi kojarzono. Ujawniły one zarówno wspólnotę wielu idei i form łączących różne kultury, jak i różnice, które pozostają ich oryginalnym wkładem w barwną mozaikę ludzkiej ekumeny. Zaprezentowano liczne rysunkowe rekonstrukcje, aby ukazać duchowe pokrewieństwo kultur. W tym celu rysunki zostały ujednolicone pod względem graficznym z pominięciem zniekształcających je, niekiedy przypadkowych, szczegółów. Należy żywić nadzieję, że praca wyraziście ukaże talenty i umiejętności twórców niezależnie od ich poziomu kulturowego i cywilizacji, w której przyszło im żyć i tworzyć.

Wstęp autora