Wrzesień 1939 r. Z perspektywy służb specjalnych II Rzeczypospolitej

SPIS TREŚCI;
 

Robert Majzner, Rola i zadania służb specjalnych II Rzeczypospolitej w ramach przygo­towań wojennych – zarys problematyki; Marek Kornat, Polska służba zagraniczna i wywiad w obliczu rozbioru państwa w 1939 r. (Rozważania historyka dyplomacji; Sebastian Pilarski, Polityka min. Józefa Becka u schyłku lat 30. w ocenie świadków i uczestników wydarzeń; Władysław Bułhak, Instrukcja Oddziału II Sztabu Generalnego Głównego Wojska Polskiego w sprawie inspiracji i dezinformacji w świetle współczesnej literatury przedmiotu; Henryk Ćwięk, Miedzy Warszawą a Berlinem przed wybu­chem II wojny światowej; Adam Nogaj, Wojsko Polskie na stopie „W” w ocenach niemieckiego wywiadu wojskowego, w przededniu wybuchu wojny; Aleksander Woźny, Spostrzeżenia ppłk, dypl. Andrzeja Ma­reckiego z 1941 r. w kwestii wizyty brytyjskiej delegacji wojskowej w Sztabie Głównym Wojska Polskiego w maju 1939 r.; Robert Majzner, Rola i zadania attachatów wojskowych II Rzeczypospolitej w ramach przygotowań wojennych; Daniel Koreś, Pod znakiem wojny – epilog działalności attaché wojskowego w Paryżu i Brukseli płk. dypl. Wojciecha Fydy we wrześniu 1939 r; Wojciech Skóra, Ekspozytura nr 3 Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza w Bydgoszczy we wrześniu 1939 r. Organizacja, działania, ewakua­cja i próba bilansu; Tadeusz Dubicki, Wrzesień 1939 r. w relacjach oficerów Oddziału II Sztabu Naczel­nego Wodza; Zdzisław J. Kapera, Przyczyny wrześniowej klęski polskiego radiowywiadu; Marcin Majewski, Unieruchomienie tzw. elementów zagrażających bezpieczeństwu państwa spośród społeczności ukraińskiej podczas kampanii 1939 r.; Tomasz Gajownik Płk. dypl. Stefan Antoni Mayer i jego recepcja września 1939 r.; Tomasz Lenczewski, Wrzesień 1939 r. we wspomnieniach rtm. Janusza Rozwadowskie­go; Tomasz Balbus, kpt. Bolesław Nowik (1909–1987). Od oficera kontr-wywiadowczego do szefa wileńskiej „Dwójki”; Indeks osobowy.

„[...] Zasadniczym celem niniejszej publikacji jest analiza przygotowań służb specjalnych II Rzeczypospolitej, w tym przede wszystkim wywiadu i kontrwywiadu wojskowego do kampanii 1939 r., ich udziału w niej oraz konsekwencji jakie przyniosła ona dla ich struktur i personelu w wymiary instytucjonalnym, technicznym oraz kadrowym.

Wskazanie zadań postawionych im w ramach przygotowań mob. oraz na czas wojny, a następnie skonfrontowanie ich z rzeczywistymi osiągnięciami, umożliwi bowiem przedstawienie obiektywnych źródeł zarówno sukcesów, jak i niepowodzeń, a tym samym dokonanie bilansu ich dokonań. Tym samym pozwoli to odpowiedzieć napytanie, czy były one w stanie precyzyjniej rozpoznać zarówno zamiary przeciwnika, jak i plany sojuszników, czy w większym stopniu mogły zabezpieczyć siły zbrojne przed infiltracją niemieckich i radzieckich służ wywiadowczych oraz w jakim stopniu wypełniały swe obowiązki już w trakcie kampanii 1939 r.

Podstawą powyższych ocen są przy tym nie tylko źródła stricte wojskowe i wywiadowcze, ale również polityczne i dyplomatyczne. Działania służb specjalnych znajdują bowiem swe odbicie również w opiniach Ministerstwa Spraw Zagranicznych, wspomnieniach poszczególnych dyplomatów oraz w decyzjach ministra Józefa Becka i ścisłego kierownictwa resortu, które poddają analizie prof. dr hab. Marek Kornat w artykule Polska służba zagraniczna i wywiad w obliczu rozbioru państwa w 1939 r. Rozważania historyka dyplomacji, dr Sebastian Pilarski w artykule Polityka min. Józefa Becka u schyłku lat 30. w ocenie polskich świadków i uczestników wydarzeń oraz dr Władysław Bułhak, który w artykule Instrukcja Oddziału II SGWP w sprawie inspiracji i dezinformacji, w kontekście polityki zagranicznej II RP w latach 30. XX wieku wykazuje, że techniki powyższe tj. inspiracji i dezinformacji postrzegane były przez polski wywiad wojskowy jako również jedno z kluczowych narzędzi w dziedzinie polityki zagranicznej.

Oceny skali zagrożenia niemieckiego, rozumianego również jako rozpoznanie przez Abwehrę potencjału sił zbrojnych Rzeczypospolitej dokonują prof. dr hab. Henryk Ćwięk w artykule Między Warszawą a Berlinem przed wybuchem II wojny światowej, analizując w tym względzie meldunki attaché wojskowego przy Ambasadzie RP w Berlinie ppłk. dypl. Antoniego Szymańskiego oraz dr Adam Nogaj w artykule Obraz Wojska Polskiego w ocenach niemieckiego wywiadu wojskowego, w przededniu wybuchu.

Na tej podstawie dr hab. Aleksander Woźny, w artykule Spostrzeżenia ppłk. dypl. Andrzeja Mareckiego w kwestii wizyty brytyjskiej delegacji wojskowej w Sztabie Głównym w maju 1939 r. ocenia szanse powodzenia w konfrontacji z III Rzeszą posługując się w tym względzie relacją przedwojennego attaché wojskowego przy Poselstwie KP w Sztokholmie z przebiegu polsko-brytyjskich rozmów sojuszniczych wiosną 1939 r., prezentując w nim również rozpatrywane wówczas alternatywne warianty prowadzenia wojny.

Zadania stawiane służbie wojskowo-dyplomatycznej, odpowiedzialnej za zarówno dostarczanie informacji, jak i przede wszystkim zabezpieczenie dostaw materiału wojennego dla walczących w kraju sił zbrojnych, przybliżają z kolei dr hab. Robert Majzner w artykule Rola i zadania attachatów wojskowych w ramach przygotowań do wojny oraz dr Daniel Koreś, który w artykule Wojenny epilog działalności attaché wojskowego w Paryżu i Brukseli płk. dypl. Wojciecha Fydy we wrześniu 1939 r., konfrontuje je z rzeczywistymi efektami na przykładzie kluczowego dla powodzenia polskiego wysiłku obronnego Attachatu Wojskowego przy Ambasadzie RP w Paryżu.

Wrześniowy wysiłek Oddziału II SNW analizuje czterech autorów. Prof. dr hab. Wojciech Skóra w artykule Ekspozytura nr 3 Oddziału II SGWP w Bydgoszczy i wrzesień 1939 r.: działania–ewakuacja–bilans, bilansuje wrześniowy wysiłek jednej z dwóch zachodnich ekspozytur wywiadu płytkiego. Prof, dr hab. Tadeusz Dubicki omawia przygotowania oraz kolejne etapy ewakuacji centrali Oddziału II SNW z Warszawy aż po granicę polsko-rumuńską, w artykule Wrzesień 1939 r. w relacjach oficerów Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza. Dr Zdzisław J. Kopera odkrywa Przyczyny wrześniowej klęski polskiego radiowywiadu. Natomiast dr Marcin Majewski w artykule Unieruchomienie tzw. elementów zagrażających bezpieczeństwu państwa spośród społeczności ukraińskiej przez cywilne organy bezpieczeństwa II RP podczas kampanii 1939 r., charakteryzuje natomiast wysiłki zmierzające do sparaliżowania ewentualnej ukraińskiej irredenty na Kresach Południowo-Wschodnich.

Przebiegu kampanii 1939 r. w zindywidualizowanych relacjach jej uczestników przybliżają: dr Tomasz Gajownik w artykule Ppłk dypl. Stefan Antoni Mayer i jego recepcja września 1939 r., odwołując się w tym względzie do obserwacji, spostrzeżeń i analiz wieloletniego szefa Wydziału Wywiadowczego Oddziału II SGWP oraz mgr Tomasz Lenczewski, który w artykule Wrzesień 1939 r. we wspomnieniach rtm. Janusza Rozwadowskiego uczyni to poprzez pryzmat relacji oficera odpowiedzialnego w Referacie „Wschód” za kierowanie jego „zachodnią agenturą”.

Dr. hab. Tomasz Balbus w artykule Por. Bolesław Nowik, pracownik placówki Oddziału II SGWP w Wilnie, więzień NKWD, zastępca szefa kontrwywiadu Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej. Szkic biograficzny, przybliża natomiast złożone koleje losu jednego z młodszych oficerów Samodzielnego Referatu informacyjnego Dowództwa Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie.

Publikacja niniejsza – będąca kontynuacją rozważań zawartych w pracy Sukcesy i porażki wywiadu polskiego 1918–1945 [red R. Majzner, Częstochowa 2014] – nie wyczerpuje oczywiście Zagadnienia roli służb specjalnych II Rzeczypospolitej w przygotowaniach do kampanii 1939 r. oraz udziału w niej, koncentrując się wyłącznie na wybranych aspektach tego zagadnienia. W Zamyśle autorów jest to jednak wprowadzenie do pogłębionych badań w tym zakresie i zarazem ambitny plan zapoczątkowania serii wydawniczej poświęconej powyższej problematyce”.

(fr. Wstępu)